Miguel Anxo Seixas remata a súa tese sobre o intelectual, nacido hoxe hai 132 anos, para acadar un retrato global
29 ene 2018 . Actualizado a las 05:00 h.«Castelao é máis evocado que visitado». A frase de Miguel Anxo Seixas Seoane (Arzúa, 1970), quen vén de poñerlle o ramo a sete anos de intenso traballo académico sobre o intelectual -nado en Rianxo o 29 de xaneiro de 1886 e finado en Bos Aires o 7 do mesmo mes en 1950-, resume a necesidade de afondar nunha figura tan influínte como complexa. Próbao o feito de que a tese de doutoramento de Seixas -Castelao. Biografía dun construtor da nación, dirixida por Lourenzo Fernández Prieto e cualificada con sobresaliente cum laude- sexa das poucas sobre o escritor, artista e político. E coa novidade de achegarse á súa vida dende unha visión holística.
Hai factores externos e internos que contextualizan esas achegas parciais a Castelao en detrimento dunha máis global. Primeiro, o franquismo fixo todo o posible por desfigurar a súa memoria a partir de 1936; dous feitos son sintomáticos disto: cando morreu en 1950 a información oficial foi cativa e centrada na súa faceta como artista e cando Galaxia publica en 1953 Os vellos non deben de namorarse aínda tardará varios anos en esgotar os douscentos exemplares da primeira edición. Xa que logo, cando morre o ditador en 1975, «é un descoñecido para as novas xeracións», di Seixas. E segundo, o seu labor múltiple facilita a fragmentación: «É coma un acio de uvas, cada un colle a que quere, ou un hotel, onde sempre hai un cuarto que che gusta máis», explica o historiador. «Un colle o debuxante, outro o escritor, outro o político...».
Exemplar e excepcional
O propósito de Seixas era pescudar nun Castelao de «raíces, árbore e froitos», no que o home, a árbore, «unha figura exemplar», tamén contribuíse ao entendemento da «obra excepcional». Así, deste perfil de conxunto pódense extraer conexións na obra, como a que enlaza o debuxo dunha rapaza nova cun home rico e que semella anticipar Os vellos non deben de namorarse. Ou sintetizar o pensamento político de Castelao en catro termos: «Republicano, federalista, demócrata e nacionalista solidario».
Igualmente interesantes son os datos humanos. Saber, por exemplo, que Castelao, cos seus 1,90 metros de altura, o seu chapeu, caxato e gravata de lazo, frugal e fumador, era unha presenza que non pasaba inadvertida. «Era moi enxeñoso. Levaba sempre dous caderniños con el aos cafés para anotar cousas», describe Seixas, quen engade trazos da súa personalidade: «Afable, bondadoso, facía favores sempre que podía. A irmá dicía que todos tiñan algo bo que dicir del. A xente tíñalle aprecio».
Son estas calidades as que pon ao servizo da creación e a vocación política. Seixas admite que Souto ou Laxeiro eran mellores pintores que Castelao, pero cre que a súa xenialidade foi concibir o debuxo «como unha arma política». «Quere achegarse á xente e entende que a prensa é o mellor xeito de facelo. Ten que esquivar a censura. E dignifica aos galegos, os homes e mulleres que retrata son intelixentes, a través do prisma do humor, que é agudo e enxeñoso, non chocalleiro», engade o historiador, quen subliña a invención do microrrelato en galego por Castelao.
A vida política
O debuxo convértese nun aliado do político. Castelao sacrifica unha posición cómoda por un ideal de Galicia que se concreta nas Irmandades da Fala primeiro e o Partido Galeguista despois. Seixas sente que a República foi inxusta cun Castelao -«nin aparece citado nas memorias de Azaña»- que loitou arreo pola restitución da democracia durante a guerra e máis tarde no exilio. Foi unha demostración máis de honestidade e de ética de quen sempre traballara contra a «inxustiza e o caciquismo».
Para Seixas, a tese era un acto de «xustiza» que adquirirá o seu sentido último coa súa publicación para que estea accesible á cidadanía. O historiador cre que habería que visitalo máis -«o ideal sería lelo todo», propón-, máis alá das homenaxes, tamén lexítimas. Esa lectura global tamén evitaría malinterpretacións: «Non se pode sacar unha frase de contexto, como cando escribe na guerra, baixo as bombas». Meréceo unha figura que xa é un símbolo: «Os pobos elixen os seus símbolos. E pobo o galego elixiu dous, Rosalía e Castelao».